ٻير
موسمن جي نزاڪت کي پرکڻ جي علامت بڻيل ميوو
موسمن جي نزاڪت کي پرکڻ جي علامت بڻيل ميوو
نواز ڪنڀر
ڦڳڻ جو اچڻ، جتي موسم سياري کان بهار ڏانهن مٽجڻ جو اشارو هوندو آهي، اتي ٻير جي پچڻ جو اعلان به هوندو آهي. پڪل ٻيرن کي اڳي ته جهرڪين ۽ ڪٻرن سان گڏ طوطا به تاڙيندا هئا. طوطن کان علاوه ٻيرن کي وڏي پڇ وارو “نولو” پکي به نقصان پهچائيندو هو. پر ڪجهه سالن کان اهو به صفا گهٽجي ويو آهي. ڦڳڻ ۾ ٻيرن جي پَٽائي اوج تي هوندي آهي. گهٽين بازارن ۾ ٻيرن جا هوڪا عام جام هوندا آهن، پر افسوس جو اصلي مقامي سنڌي ٻير هاڻي ڏينهون ڏينهن گهٽجي رهيا آهن. انهن جي جاءِ تي صوفي ٻيرن توڙي گولي ٻير اچي ورتي آهي. ڪنهن وقت ٻيرن جون ٽي جنسون، اصلي مقامي ٻير، ٿر ۽ ڪاڇي ۽ ڄانڱري ٻير ۽ ڪٿي ڪٿي صوفي ٻير هوندا هئا پر هاڻ سنڌي مقامي ٻير ته جهڙو ڪر ناياب ٿيندا وڃن. ساڳي صورتحال ڄانڱري ٻيرن سان به آهي. جڏهن ته هاڻ صوفي ٻير ۽ ان جي نسل جا مختلف ٻير عام آهن، جن ۾ گولو، صوفي، ڪنگري، زيتون، پيوندي يا کيرول (صوفي جهڙو پر ننڍو) شامل آهن، جن ۾ گولو مٺاس ۽ ڳڀ جي ڪري سڀ کان وڌيڪ مشهور آهي. سنڌ جا اتريان علائقا قدرت کجي سان نوازيا آهن ته ميرپورخاص، ٽنڊو آدم، ٽنڊو الهيار ۽ سانگهڙ وارا پاسا وري انبن کان علاوه ٻيرن ۾ ٻين کان ٻه قدم اڳتي آهن، جن ۾ ميرپور خاص جو مان اڃا به وڌيڪ مٿانهون آهي. باغاين ۽ لوڪ ڏاهپ جي ڏاهن وٽ ٻيرين جو پن ڦڪا ڪرڻ جو مطلب بهار اچڻ ۽ ٻيرن جي مند ختم ٿيڻ برابر هجي ٿو. ٻيرين جا پن ڦڪا ٿيڻ بعد صفا ڇڻيا ته معنى ٻير صفا ختم ۽ بهار باقاعده شروع.
ڦڳڻ مهينو سياري جي وڃڻ ۽ بهار جي شروعات جو مهينو مڃبو آهي. هن مهيني جي تيرهين تاريخ تي هولي ملهائبي آهي. هولي بعد سياري ۾ اندر سرڪايل هنڌ کٽولا ٻاهر ڪڍبا آهن ۽ ڪڻڪ جو لابارو شروع ٿيڻ تي هوندو آهي. جڏهن ٻير صفا پچي پوندا آهن ته انهن ۾ ڪيڙا پئجي ويندا آهن. جتي پڪل ٻير ڪيڙن جي ڪم ايندا آهن ته ساڳي وقت اهو ٽائم جهرڪين ۽ ڦوسين وغيره جي ٻچن ڦوڙڻ جو وقت به هوندو آهي. جهرڪيون ۽ ڦوسيون ٻيرن مان ڪيڙا چنهب ۾ چونڊي، ٻچن کي کارائينديون آهن. ايئن قدرت جو چرخو مختلف شين جي هڪ ٻئي تي انحصار سبب هلندو رهندو آهي.
ٻير نه صرف ميوي طور استعمال ٿئي ٿو، پر ان جي وڻ کي مقامي طور ٻين ڪيترن ئي مقصدن لاءِ به استعمال ڪبو آهي. مقامي علاج طور جسم تي ڳَڙهه نڪرڻ تي ٻير جا پن گهوٽي، ڳڙهه تي ٻڌڻ سان، ڳڙهه ڦاٽي پوي ٿو. ٻير جو کونئر جي بسري پچائي کائڻ سان چيلهه جو سور ختم ٿي وڃي ٿو. اک تي آنڃڻي نڪرڻ تي ٻير جا ست پن پٽي، واري واري سان اک تي گهمائي، ڪنڊي ۾ ٽنبي، اچ وڃ واري در تي هڻي ڇڏبا آهن ته پن سڪڻ سان گڏ آنڃڻي به سڪي ويندي آهي. ٻير جي ڪاٺي هلڪي هئڻ ڪري ان مان خاص طور تي لسي ولوڙڻ لاءِ جهيرڻا ٺاهبا آهن، جيڪي هلڪا هئڻ سبب سولائي سان چاڏي ۾ هلندا آهن. کٽن جون ايسون ۽ پاڳا به ٻير جي ڪاٺيءَ جا پسند ڪيا وڃن ٿا. ٻيرن متعلق ڪيتريون چوڻيون ۽ پهاڪا به مشهور آهن. مثال طور: ٻٻرن کان ٻير گهرڻ، جنهن جي گهر ۾ ٻير هوندي، اتي پٿر ته ايندا، جنهن جي در تي ٻير هوندي ان مالڪ جو پَٽڪو ضرور لهندو، ٻير جي ڍينگهري وانگر چنبڙي پوڻ وغيره.
ٻيرن جو ختم ٿيڻ؛ ڦٽيون، جوئر، ٻاجهري، مڪئي وغيره پوکڻ لاءِ زمين جي تياري وارو وقت به هوندو آهي. ائين ٻير ختم ٿيڻ سان موسم به مٽجي ويندي آهي ته زمين جو نظارو به بدلجي ويندو آهي. زمين جا اهي نظارا ته هر سال مٽبا رهندا آهن پر جنهن نموني مقامي ۽ ڄانڱري ٻيرن جون جنسون ختم ٿي رهيون آهن، ان مان لڳي ٿو ته زمين جا نظارا ڀلي واري ڦيري سان موٽي اچن پر اهي جنسون شايد ڪجهه عرصي بعد ناياب ٿي وڃن ۽ انهن جو رڳو ذڪر وڃي بچي.
No comments:
Post a Comment