لوڪ ساھت جا رنگ ۽ سانوڻي رت جا تھوار دولت رام کتري

لوڪ ساھت جا رنگ ۽ سانوڻي رت جا تھوار

دولت رام کتري

هونئن ته هر موسم جي پنهنجي اھميت ۽ پنهنجو رنگ آهي پر سانوڻي مند (سانوڻي رت) جو پنهنجو هڪ الڳ رنگ آهي.ھي اھا مند آهي جنهن ۾ فطرت جا سمورا رنگ نمايان نظر ايندا آهن .ھن مند ۾ڪيترائي تھوار پڻ ملھايا ويندا آهن. جن کي “سانوڻي جا تھوار” پڻ سڏيو ويندو آهي.گذريل ڪجهه ڏينهن کان اھي تھوار شروع پڻ ٿي چڪا آهن. جيتوڻيڪ انھن تھوارن کي ھندو جاتي جا ماڻهو مذهبي فلسفي تحت ملھائيندا آهن پر در حقيقت ھي تھوار ثقافتي ۽ موسمي حوالي سان پنهنجي الڳ سڃاڻپ رکن ٿا. ھي ڌرتي جا اھي تھوار آهن جنهن ۾ ثقافتي لوڪ ساھت ۽ لوڪ رنگن جي جھلڪ نمايان نظر ايندي آهي. سنڌ ۾ انهن تھوارن کي شاندار روايتن ثقافتي قدرن۽ لوڪ رنگن جي تسلسل ۾ ملھايو ويندو آهي. سانوڻي مند جو بنياد “چوماسي برساتن” سان سلھاڙيل ھوندو آهي سانوڻي مند (رت) جي چار مھينن جي “چوماسي برساتن” جي تاريخي ۽ جاگرافي طور تي پڻ وڏي اھميت رھي آهي. ھن مند ۾ “سانوڻيءَ جا دلڪش منظر” پڻ پسي سگهجن ٿا. سانوڻي مند جي فطرت ۽ جمالياتي حسن جو پنهنجو ھڪ الڳ رنگ آهي ۽ انھي رنگ کي مختلف شاعرن پنهنجي ٻولي ۾خوبصورتي سان ڳايو پڻ آهي. ھن رت ۾ ھمرچي، راسوڙي، ٽيج ڪجليي ۽ ورساڙي جھڙا لوڪ گيت ٻڌڻ ۾ ايندا آهن. لطيف کان وٺي شيخ اياز تائين سنڌ جي ڪيترن ئي شاعرن سانوڻي مند جي منظرن ۽ لوڪ رنگن کي پنهنجي شاعري ۾ پڻ سمويو آهي. اياز ته پنهنجي شاعري ۾ انھن سانوڻي مند جي فطري رنگن کي نواڻ پڻ ڏني.شيخ اياز جي شاعريءَ جو ھي ڪمال آهي جو اياز جي گيتن منجهھ سانوڻي مند جا سمورا ثقافتي منظر اکين ۾ اوتجي وڃن ٿا. شيخ اياز سانوڻي تھوارن ھمرچن ۽ راسوڙن کي پنهنجي زندگي ۾ ڪين وساري سگھيو ھو. سانوڻي مند جي تھوارن کي ياد ڪندي اياز ھي سٽون پڻ تخليق ڪيون ھيون ته؛

لوڪ ڏاهپ جي پٺيان لڪل سائنسي راز - مظفر بھاول لغاري

لوڪ ڏاهپ جي پٺيان لڪل سائنسي راز

مظفر بھاول لغاري

جڏهن سائنس پنهنجي ٻالڪپڻ مان گذري رهي هئي تڏهن هن تي ويساهه گهٽ هوندو هو يا بس ڄڻ نه هئڻ جي برابر هوندو هو تڏهن ڪو ڏاهو ڏاهپ جي دعوا ڪرڻ خودڪشي سمجهندو هو. ان زماني ۾ ڪجهه سرڪش جوڌا پنهنجي جان جي بازي هارائي  گهاڻي ۾ پيڙهيا ويا باهه ۾ ساڙيا ويا  ۽ ڪي زهر سان ماريا ويا، ان زماني ۾ ڪي پراڻين چوڻين تي يقين رکيو ويندو هو.

کدڙا فقير - خالد ڪنڀار

کدڙا فقير

خالد ڪنڀار

ھاڻ سڄي دنيا جي سھڻن ڇوڪرن لاءِ اھو ڏکيو دور ته ناھي رھيو. پر اڳي اھي ئي سھڻا ڇوڪرا جن جي گلي جو آواز سھڻو ھوندو ھو. انھن سھڻي چمڙي ۽ سريلي گلي وارن ڇوڪرن کي ھر سال سَوَن جي تعداد ۾ رڳو روم جي پوپ جي حڪم تي کدڙو ڪيو ويندو ھو. اھو انھي ڪري جو ھنن جي گلي جي سريلي آواز جي اھا دلڪشي بيقرار رھي سگھي. جيئن اھي سھڻا ڇوڪرا مذھبي منڊلين ۾ پنھنجي سريلي آواز سان سنگيت ڳائي سگھن. انھي ئي وقت روم جي چرچن ۾ ھڪڙي وقت ٻه سئو کان مٿي کدڙا ٿيل سھڻا ڇوڪرا ڳائيندا ھئا. انھن کدڙا ٿيندڙ سھڻن ڇوڪرن ۾ وري ڪي ڪي ته اھڙا حد درجي جا سھڻا به ھوندا ھئا، جن کي پري پري کان ماڻھو ڏسڻ لاءِ ايندا ھئا. انھن چرچن ۾ رھندڙ ڇوڪرن مان ڪي ڪي ته پادرين جا صفا خاص ھوندا ھئا. اھين وري ايران جي شھنشاھ کي به ڪجھـ حڪومتون سھڻا ڇوڪرا خراج ۾ به ڏينديون ھيون. انھن خراج ۾ مليل سھڻن ڇوڪرن مان به گھڻن کي کدڙا ڪري حرم ۾ رکيو ويندو ھو. اھي خاص ڪنيزن جي حفاظت لاءِ ھوندا ھئا. چون ٿا ته اھي سھڻا ڇوڪرا کدڙا ٿيڻ کانپوءِ پنھنجي مزاج ۾ صفا سخت ۽ گھڻا بي رحم ٿي ويندا ھئا. اھي حرم جي آس پاس به ڪنھن کي اچڻ نه ڏيندا ھئا. وينس جنيوا ۽ فلورين سان گڏ پوري يورپ ۾ غريب والدين ھڪڙي دور ۾ انھن سھڻن ڇوڪرن کي وڪرو به ڪندا ھئا. پوءِ اھي وڪرو ٿيل ڇوڪرا کدڙا ڪري پوري دنيا ۾ موڪليا ويندا ھئا. اھين اھو ڇوڪرن جي وڪرو جو ڪاروبار به ھلندو ھو. فرانس ھڪڙو پورو دور انھن ڇوڪرن جي ڪاروبار ۾ سڀني کان اڳتي ھو. انھن کي کدڙا ڪري ٻين ملڪن کي موڪلڻ فرانس جو اھم ڪاروبار ھو. اھي ننڍي عمر جي ڇوڪرن کي کدڙا ڪرڻ کانپوءِ گلوڪاري ۽ موسيقاري جي تربيت ڏئي اسپين ۽ اٽلي موڪليندا ھئا. انھن ڇوڪرن جي ڪنن ۾ موتي پارايا ويندا ھئا. انھي وقت ۾ چون ٿا ڇوڪرن کي کدڙا ڪرڻ جا ڪارخانا به فرانس ۾ ھوندا ھئا.

ٿري زندگيءَ ۾ مينھن جا رنگ روپ

ٿري زندگيءَ ۾ مينھن جا رنگ روپ

(آکاڙ جو مھينو آيو آھي، سارنگ جو سھڻو روپ ڏسان)

ڀارومل امراڻي

ٿري زندگي جو وڏو دارومدار مينهن تي آهي. ڪڪر ڪارونڀار ڪري وسن ته ماروئڙا جا من مهڪي پون، ٽوڀا ترايون تار ٿيڻ سان پاڻياريون ٻيلهڙن سان گيت ڳائينديون اچي پڻگهٽ جي حسن کي وڌائينديون آهن. چڙن جي چونگار سان مال ڀٽارو وٿاڻن ڏي ورندو آهي. ڌنارن جي بانسرين جي وڄت سان گڏ ٻنين ۾ هارين جي همرچي ۽ راڻليئي جو راڳ ٻرندو آهي. پر جي مينهن جا مانڊاڻا رسي وڃن ته ڏک ڏولاوا ڏيهه کي بي حال ڪري ڇڏين، ٿر جي زندگي جا رنگ روپ، ميلا ملاکڙا، شاديون مراديون سڀ رڪجي ويندا آهن. ان ڪري چوندا آهن ته؛ ’وٺو ٿر، نه ته بر ئي بر.‘ ٿري ماڻهو سياري ۾ به وسڪاري کي پڪاريندي چوندا آهن ته:

جا سيارا بن ٻارڻا، آءُ اونهارا،

اُلٽ پُلٽ بادل چڙهي وهلو آءُ وسڪارا.

ٿرپارڪري لوڪ ڏاھپ ڀارومل امراڻي

ٿرپارڪري لوڪ ڏاھپ

ڀارومل امراڻي

* ”رسول حمزاتوف! جيئن تنهنجي لاءِ دنيا جي شروعات داغستان جي پهاڙن کان ٿئي ٿي، ايئن منهنجي لاءِ دنيا جو صبح ڪارونجھر جي ڪور تان اُڀري ٿو. تو پنهنجي ڳوٺ سداگام کي محبوب لکيو آهي. آئون منهنجي ٿر جي هر واهڻ وستي کي محبت جو مرڪز سمجهان ٿو.“

* ٿر ۾ جتي مارئي ڄائي، اتي ڦوڳ به پيدا ٿيو هو. اڄ به آزمائش جي گهڙي اچڻ تي ڦوڳ جا وارث چٽا ٿي پوندا آهن.

پَتَنگ - علي محمد لغاري ”کيسانوي“

پَتَنگ

(Moth)

ليکڪ: علي محمد لغاري ”کيسانوي“

اڄڪلھ سانوڻيءَ جي مند ھلي پئي. برسات وسڻ کان پوءِ ڏينھن يا رات جو روشنيءَ تي پرن وارا ٻن قسمن جا ھزارين اڏامندڙ جيت نڪري رات جو روشني تي ميڙو مچائين ٿا. جيڪي گهر ڀاتين کي ڏاڍو تنگ به ڪندا آھن ۽ رات جو ڪا به روشني ڪرڻ نٿا ڏين. باھ يا شمع جو تجلو يا لاٽ انھن پتنگن جي محبوب يا معشوق آھي ۽ پاڻ ان جا ديوانا، عاشق، سر فدا ڪندڙ ۽ پروانا آھن.

ڏهس - معمور يوسفاڻي

ڏهس

(لوڪ ادب)

معمور يوسفاڻي - عمرڪوٽ 

لوڪ ادب جو جائزو وٺندي، جڏهن اسين لوڪ لفظ جو پيڇو ڪريون ٿا ته اسان کي چوڻو ٿو پوي ته ”لوڪ سنڌي ٻوليءَ جو تمام پراڻو لفظ آهي، جيڪو آڳاٽي دور جي محاورن، پهاڪن ۽ چوڻين ۾ به ملي ٿو.

جيئن: ”لوڪ لکا نه پوڻ“، ”لوڪاڻي لڄ“، ”لوڪ منهن موڪ“، ”لوڪ لڏي، چري اڏي“، ”لوڪ لهوارو، پوپان اوڀاري“، وغيره.

اهڙيءَ طرح شاعريءَ جي دائري ۾، اهو لفظ قديم دور کان ملي ٿو، جيڪو مختلف دورن جي سڀني وڏن شاعرن استعمال ڪيو آهي. جيئن:

ڳاڙهي سنڌي ڳئون يا مليري ڳئون - اياز حيدر پتافي

ڳاڙهي سنڌي ڳئون يا مليري ڳئون

اياز حيدر پتافي

سنڌ واسي ۸۰ سيڪڙو هن نسل کان بي خبر آهن آئون به ۲۰۱۹ع کان پهرين ڳاڙهي سنڌي ڳئون يا مليري نسل Breed جهڙي ناياب نسل کان بي خبر هيس. ٿي سگهي ٿو ملير ڪراچي يا لاڙ جا ڀاڳيا هن نسل کان واقف هجن، آئون زندگي ۾ پهرين دفعو زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام جي ريسرچ فارم ۾ مليري ڳئون ڏسي اچرج ۾ پئجي ويو هيس ته اهڙا بريڊ سنڌ وٽ هجڻ باوجود اسان دنيا جا بريڊر ۽ فريزن نسل پالڻ جي پويان ڇو آهيون دنيا اسان جا نسل پئي پالي اسين دنيا جا؟

ھيڏھون جو ھوڏي - ابراھيم کرل

ھيڏھون جو ھوڏي

(لوڪ ڏاھپ)

ابراھيم کرل

لوڪ ڏاھپ به ڪمال جي ھوندي آھي، جنھن ۾ زندگيءَ جا تجربا ۽ مشاھدا بيان ڪيا وڃن ٿا، اڳڪٿيون، انومان، وھم وسوسا، کٽڪا الڪا، مطلب ته زندگيءَ جون اھي سڀ ٿيڻيون، اڻ ٿيڻيون ڳالھيون، به بيان ڪيون وينديون ھيون، جن جو گمان سوچ، ساڀيان، خواب، شعور لاشعور ۾ واسو ڪندو ھو. سنڌ جي لوڪ ڏاھپ به اھڙن اڪيچار مسئلن سان ڀري پئي آھي.

اچ ته چَهر ڪرايانءِ - عزيز سولنگي

اچ ته چَهر ڪرايانءِ

عزيز سولنگي

گڏهن لاءِ هر موسم هڪ جهڙي آهي. اها آهي هِينگڻ جي موسم. گڏهن لاءِ ڇا سرءُ، ڇا بهار! ڪهڙو سيارو، ڇا اُونهارو! ان ڪري ئي سنڌي چوڻي آهي ته، گڏهه هِينگندي وس وڃائي! هتي ’وس‘ مان مراد وسڪاري جي مُند آهي ۽ گڏهه مان مُراد صرف گڏهه آهي. هن وقت سنڌ ۾ برساتون جاري آهن ۽ گڏھ به هِينگن پيا. فِضا ۾ هِينگن جا جلترنگ پيا وڄن، جيڪي برسات جي آواز سان گڏجي عجيب رِڌم پيدا ڪري رهيا آهن. هِي چوماسي جون برساتون نه پر سياري ۾ سِيءَ کي مهميزون هڻندڙ مِينهَن آهن. ان ڪري اهي ان ”وس“ جي ذمري ۾ نٿا اچن، جنهن ”وس“ جي ڳڻپ هڪ مُند طور ٿئي ٿي.

مور ماڻھن جي ديس جو مور پکي - ”راز“ علي گل ڀٽو

مور ماڻھن جي ديس جو مور پکي

”راز“ علي گل ڀٽو

سڪندر اعظم جڏھن سنڌ تي حملو ڪيو ھيو، ان وقت ھن ٻي ڦر لٽ سان گڏ سنڌ جي سونھن وارو پکي ”مور“ به پڪڙي پنھنجي ماءُ ڏانھن يونان موڪليو ھيو، سڪندر اعظم جي ماءُ مور کي ڏسي چيو ھيو ته جنھن ديس جو مور پکي ايڏو سھڻو آھي ته اتان جا ماڻھون ڪيڏا نه خوبصورت ھوندا، آخر ڪار حملي آور ڦوروءَ جي ماءُ ھئي! جنھن مور جي سونھن جي تعريف ته ڪئي، پر اتان جي سھڻن ۽ امن پسند ماڻھن کي ستائڻ کان نه روڪيو.