واھي، ڪمدار ۽ ڪوٽار - مٺل جسڪاڻي

واھي، ڪمدار ۽ ڪوٽار

مٺل جسڪاڻي

واھي، ڪمدار ۽ ڪوٽار،
نه ڪو سڄڻ ھاريءَ جا،

نه خير خواھه زميندار جا،

نه ڪو ھاري ٿو سمجهي،

نه ئي ٿو زميندار سمجهي!

* واھيءَ جو ڪم آھي؛ پوکيل فصل جي ڀيل ۽ وھندڙ پاڻي جي چڪاس ڪرڻ، ته زيان ته نه ٿو ٿئي. (پھير ٿئي چور، واھي وھي ڪيترو.)

* ڪمدار جو ڪم آھي؛ ھارين کي ڪم ياد ڏيارڻ، ڏَسڻ.

* ڪوٽار جو ڪم آھي؛ ڪوٽ (اوطاق) ۾ پھتل اپت، ٻج، ڀاڻ وغيره جي رکوالي ۽ واسطيدار کي ڏيڻ يا سنڀالي وٺڻ.

* منشيءَ جو ڪم آھي؛ حساب ڪتاب رکڻ، ليکوچوکي رکڻ ۽ وھنوار سڌو ڪري ڏيڻ.

سنڌ ۾ ڪنڀارڪو ڪم يا ھنر

ڪنڀارڪي ھنر جي اھميت

موسيٰ ڪنڀر

ارتقائي طور انسان جڏهن غارن جھنگلن کي ڇڏي پاڻي جي پيچرن ڀرسان گھر اڏي پاڻ ۾ ملي جلي ويٺو ته تهذيب جي ارتقا شروع ٿي، پهرين هن ڪچا ۽ پوءِ پڪا گھر اڏيا، حملي کان بچڻ لاءِ ڪاٺ جا هٿيار ۽ ٻني جي کيڙڻ لاءِ هر ۽ پاڃاري ٺاهيا. اناج رکڻ لاءِ گنديون، ماني پچائڻ لاءِ دانگي ۽ ٻوڙ رڌڻ لاءِ ڪني ۽ ٿڌو پاڻي رکڻ لاءِ گُندي ٺاهي. اهڙي ريت واڍڪي، رازڪي ۽ ڪنڀارڪي ڪم اهميت ورتي. مطلب ته ڪنڀارڪو ڪم ايترو پراڻو آهي جيتري انسان جي تهذيب. هن ڪم جا ۱۲ هزار سال آڳاٽا نشان چين مان لڌا ويا، جيڪي چڪ بدران هٿ سان ٺاهيل آهن، (چائنا آرڪيالاجي ڊپارٽمينٽ ۲۰۰۰ع). ۸ هزار سال مهر ڳڙهه ۽ سنڌ جي آمري واري دڙي وٽان هٿ سان مٽي جا ٺاهيل ٿانو لڌا ويا آهن، جڏهن ته عراق ۾ ۴۰۰ ق. م جي دور جو چڪ هٿ آيو، عراق کانپوءِ اهو هنر ايران آيو جتي چڪ جي ڪجهه جديد صورت ٺهي، مصر ۾ به ڪنڀارڪا ٿانو ۽ انهن کي پچائڻ لاءِ آوي هٿ آئي. ايران وٽان بلوچستان ذريعي سيوهڻ ۾ ڪنڀارڪو هنر پهتو، جيڪو اپر توڙي وچولي سنڌ، لاڙ، ٿر، ڪڇ ۽ گجرات جي مارواڙ علائقي ۾ پهتو.

نفسياتي مسئلا ۽ انھن جو حل - ھمير گاد

نفسياتي مسئلا ۽ انھن جو حل

(طنز ۽ مزاح)

ھمير گاد

سوال: آئون گذريل هڪ مهيني کان شديد ڊپريشن جو شڪار آھيان. مون کي جنهن ڇوڪريءَ سان پيار هو ان منهنجي محبت ۾، منهنجي دشمن سان شادي ڪري ڇڏي. چيائين؛ ”جڏھن تباھ ئي ڪرڻو آ ته پنهنجي عاشق کي ڇو ڪريان، ان جي دشمن کي ڇو نه ڪريان. جڏھن ته ان جي مڙس جي پهريان به شادي ٿيل آھي.؟ (سڻڀو گيھ)

جواب: اوهان روزانه ٽي وقت گوري ”جي سوريا“ کائيندا ڪريو سال پورو کائيندا رهو جيڪڏھن ڊوز توهان کي فائدو نه ڏي ته ان کي ۲ سال تائين کائو فائدو ٿي ويندو. جيڪڏھن ۱۰ سيڪڙو به فائدو نه ٿئي ته رات جو سمهڻ کان بعد ۾ ۵۷۰ ڀيرا شيلا ڪي جواني پڙهي محبوبه جي مڙس جي گهر ڏي منهن ڪري شوڪاريندئو ته پڪ ئي پڪ اوهان جو ٻيڙو هميشه لاء ٻُڏي ويندو.

اچو ته گرامر سکون - دريا خان شنباڻي

اچو ته گرامر سکون

طنز مزاح

دريا خان شنباڻي

اسان کي ننڍي هوندي پنهنجي انگريزيءَ جي استادن گرامر پڙھائڻ جي به وڏي ڪوشش ڪئي پر پوءِ به “گرام” ۾ ڪو نه اچي سگهياسين. انهن ٽئي زمان به پڙھايا، پر اسان کي گرامر سمجهڻ لاءِ شايد زمانا درڪار هئا، پر پوءِ به استادن کي شابس، جو ڪا ڪسر نه ڇڏيائون ۽ سمجهائڻ جي ڪوشش ڪيائون ته من اهڙا سڀاڳا ڪنهن مقام تي پهچي سگهن پر اسين ٽنهي زمانن مان نڪري الائي ڪهڙي “مڪان” تي پهتاسين. اسان کي استادن اهو به ٻڌايو ته ايڪٽو وائيس ۽ پيسِو وائيس ڇا آھي ۽ لکي به ايندا هئاسين پر آخر تائين ان جو اصل مقصد سمجهي نه سگهياسين. استاد چوندا هئا ته “مان لکان ٿو” واري جملي کي پيسِو وائيس ۾ تبديل ڪريو ته اسين کيس “مون کان لکرايو ويو” لکي ڏيکاريندا هئاسين، ته استاد شاباش به ڏيندا هئا. پر جي انهن ڏينهن ۾ استاد اسان کي اهو جملو “مون شادي ڪئي” واري جملي کي “منهنجي شادي ڪرائي وئي” لکرائين ها ته اڄ شايد هي در در ڀٽڪڻ واري نوبت نه اچي ها. “مون شادي ڪئي” واري جملي کي هيئن لکون ها ته “استاد سائين! منهنجي شادي زوري ڪرائي وئي”.

مطالعي بابت عظيم ماڻھن جا ويچار - ھمير گاد

مطالعي بابت عظيم ماڻھن جا ويچار

ھمير گاد

مطالعو انسان جي لاءِ اخلاق جو معيار آھي. (ڊاڪٽر علامه اقبال)

خراب صحبت کان تنهائي سٺي آھي. ليڪن تنهائيءَ کان پريشان ٿيڻ جو انديشو آھي. ان لاءِ سٺن ڪتابن جي مطالعي جي ضرورت آھي. (امام غزالي)

ورزش سان جسم مضبوط ٿيندو آھي. ساڳيءَ ريت مطالعي جي، دماغ لاءِ اها ئي اهميت آھي، جيڪا ورزش جي، جسم لاءِ. (ايڊيسن)

عطائي ڊاڪٽر - ھمير گاد

عطائي ڊاڪٽر

(طنز ۽ مزاح)

ھمير گاد

جيئن پکين ۽ دوائن جا قسم ٿيندا آھن، ائين ئي ڊاڪٽرن جا به قسم ٿيندا آھن. هڪ سٺا ڊاڪٽر آھن جيڪي خلقِ خدا جي خدمت، بغير ڪنهن لالچ جي، ڪري رهيا آھن. ٻيو اچانڪ ڊاڪٽر آھن. اچانڪ ڊاڪٽر اُهي آھن، جن کي ڪو ئي سڏ ڪري چوي؛ ”او ڊاڪٽر! ڪهڙا حال اٿئي.“ ڪجھ وقت ته اهو ھمراھ سوچ ۾ پئجي ويندو ته ”وڏي ڳالھ آ! مان ڊاڪٽر آھيان! مون کي پاڻ کي ئي خبر ناهي.. پر مان ڊاڪٽر ڪڏھن ٿيس، منهنجي ته ڪيمسٽريءَ ۾ ڪمپيوٽر ڊپلوما ٿيل آھي.“ ۽ ٽيون وري اهي ڊاڪٽر آھن، جن کي عطائي ڊاڪٽر يا ڪاسائي ڊاڪٽر به چيو ويندو آھي.

ٻارھن مھينن جا نالا - راڻا محمد شاھد - يوسف جميل لغاري

 ٻارھن مھينن جا نالا 

راڻا محمد شاھد/ يوسف جميل لغاري

جنوري:

عيسوي سال جي پهرين مهيني جو نالو، روم جي هڪ ديوتا (Janus) جي نالي تان اخذ ڪيل آهي. جانس ديوتا بابت اهو چيو ويندو آهي ته هن جي عبادت صرف جنگ دوران ڪئي ويندي هئي، امن ۾ نه. هن ديوتا کي ٻه مٿا هئا جن سان هو هڪ ئي وقت سامهون ۽ پوئتي ڏسي سگهڻ جي صلاحيت رکندو هو. جيئن ديوتا جانس ان هڪ ئي وقت اڳتي توڙي پوئتي نهاري سگهي ٿو، جنوري جي مهيني ۾ به انسان به گذريل سال توڙي نئين سال سوچ ويچار ڪري سگهي. چيو وڃي ٿو ته لفظ جنوري لاطيني ٻولي جي لفظ جنوا (Janua) مان ورتل آهي جنهن جي معنيٰ آهي دروازا. ايئن هن مهيني جي نالي جي مناسبت سان معنيٰ ٿي “سال جو دروازو” هي مهينو ۳۱ ڏينهن تي مشتمل هوندو آهي.

اوهان جو هي هفتو ڪيئن گذرندو.؟

اوهان جو هي هفتو ڪيئن گذرندو.؟

(طنز ۽ مزاح)

همير گاد

حمل ( ARIES)

سومر تي اوهان لوڊ شيڊنگ جي عذاب جي ڪري  ذھني دٻاءَ محسوس ڪندئو.

اڱاري ڏينهن اوهان جي دل مٺا سموسا کائڻ تي چوندي جيڪي شگر وارا مريض وڏي شوق سان کائيندا آھن.

ثور (TAURUS)

اربع ڏينهن ۸ لڳي ۳۰ منٽن تي اوهان جي محبوبہ اوهان ڏي پان ۽ گٽڪا کڻي ايندي. ٺيڪ ۸ لڳي ۴۰ منٽن تي، محبوبہ جو پيءُ ڇاپو هڻي توهان کي اندر ڪرائيندو. جمعي جي ڏينهن اوهان جيل ۾ عشق کان توبہ توبہ ڪندئو ۽  پنج ئي وقت جون نمازون گڏ پڙھندئو.

زيب النساءِ مخفيءَ جي حاضر جوابي

زيب النساءِ مخفيءَ جي حاضر جوابي

نواز علي شوق

مغل شهنشاهه اورنگزيب جي ڌيءَ زيب النساءِ، فارسي زبان جي شاعره هئي. سندس تخلص ”مخفي“ هو. سندس ديوان ڇپيل آهي. هوءَ هڪ ڏينهن، پنهنجي محل جي باغ ۾ سير ڪري رهي هئي ۽ هيءُ شعر جھونگاري رهي هئي:

چهار چيز ز دل غم برد ڪدام چهار،

شراب، سبزه، آب روان و رُوي نگار.

ترجمو: چار شيون دل جو غم دور ڪن ٿيون: شراب، ساوڪ، وهندڙ پاڻي ۽ حسين صورت. ايتري ۾ اورنگزيب اچي ويو. پڇيائينس؛ ”ڇا جھونگاري رهي هئين؟“

زيب النساءِ هڪدم شعر جي ٻي مصرع تبديل ڪري کيس ٻڌايو؛ ”مان هي شعر جھونگاري رهي هيس؛

حاضر جوابي

حاضر جوابي

نواز علي شوق

امير تيمور گورگان، ايران جي شهرن کي تباهه ۽ برباد ڪندو، اچي شيراز پهتو. حافظ شيرازيءَ کي سڏرايائين. جڏهن حافظ اتي آيو ته کانئس پڇيائين ته: هي شعر تنهنجو آهي:

اگر آن ترڪ شيرازي بدست آرد دلِ مارا،

بخالِ هندوَش بخشم سمرقند و بخارا را.

ترجمو: جيڪڏهن شيراز جو اهو خوبصورت محبوب، منهنجي دل پنهنجي هٿ ۾ وٺي ته مان ان جي ڳل جي تِر تان سمرقند ۽ بخارا قربان ڪري ڇڏيان؟

بَڊَو، بدنام - مير اعظم علي ٽالپر

بَڊَو، بدنام

مير اعظم علي ٽالپر

اڄ اوهان هي سٽون پڙهي رهيا آهيو ته هندي مهيني بَڊَي جي ۴ تاريخ آهي. سنڌ ۾ قديم زماني کان رائج هلندڙ واڻڪي ٻوليءَ وارو سانوڻ (برسات جو مهينو)، ڪانهوڙو، درياءَ (پاڻي) ۾ ٻوڙڻ کانپوءِ، موڪلائي ويو. ٻين لفظن ۾؛ جنم اشٽمي (ڀڳوان ڪرشن) جو ڏينهن، سانوڻ جي مينگهه ملهاري ۽ وسڪارن جو آخري ڏينهن هوندو آهي، جنهن مهيني ۾ ٿڌڙي جا مٺا مٺا لولا به پچائي کاڌا ۽ کارايا ويندا آهن. (پر شگر وارن کي نه) بقول حڪيم نذير صاحب جي ته شگر هڪ انتهائي وفادار (دوست) مرض آهي، جيڪو ڪڏهن به نه ڇڏيندو آهي. سانوڻ جو مهينو ختم ٿي وڃڻ جو هرگز اهو مطلب نه آهي ته ان کانپوءِ مينهن نه وسندا. مينهن ته پوءِ به وسندا رهندا آهن پر سانوڻ جو مهينو ختم ٿيڻ کانپوءِ سنڌ ۾ خاص مشهور بدنام زمانه مهينو ”بَڊَو“ شروع ٿي ويندو آهي. آڳاٽي زماني ۾ سنڌ جي زميندارن وٽ گفتگو ۽ ڪچهري ۾ هن بڊي مهيني جو اڪثر ذڪر ٿيندو هو، ڇو ته بڊو معنيٰ ٺَڙَ ٺَڙَ گوپال. آڳاٽي دور ۾ سنڌ ۾ زميندار ۽ آبادگارن وٽ آمدني ۽ ڪمائي جو ذريعو زرعي آبادي ۾ وونئڻ، ڪڻڪ، ساريون هو. وسيلا گهٽ هئا. ان ڪري هن مهيني بڊي کي کوٽ کاتي وارو مهينو چيو ويندو هو پر هاڻ هر هنڌ تبديلي اچي چڪي آهي. ان ڪري زميندارن ۽ آبادگارن پنهنجي زرعي ڪمائي ۽ آمدني جا ذريعا به تبديل ڪري ڇڏيا آهن. ڇو ته زراعت ۾ زرعي فصل بدران باغات (انب، ٻير وغيره) جو عمل دخل وڌي ويو آهي. جنهن ڪري هاڻي ڇا سانوڻ ته ڇا بَڊو، سڀئي مهينا ساڳيا سانوڻ جهڙا وسندڙ آهن ۽ سنڌ واسي زميندار توڙي آبادگار مول ۾ بيٺا آهن. حالانڪ آڳاٽي دور ۾ بڊو اوڌر گهرڻ ۽ قرض کڻڻ جو مهينو سمجهيو ويندو هو. ان ڪري سانوڻيءَ جي مُند ختم ٿيندي ئي هر ڪنهن جي وات تي اها ئي ڳالهه هوندي هئي ته؛ ادا بڊو آهي. ان ڪري هن مهيني دوران شاديون ۽ ٻيون تقريبون، خاص ڪري ٻهراڙيءَ جي لحاظ کان، نه ٿينديون هيون. انهيءَ ڳالهه جي شاهدي، ناري ۽ لاڙ جا آبادگار اڄ به ضرور ڏيندا ته؛ ”ادا بڊو اچي ويو هاڻ خير لڳو پيو آهي.“ يا ”ادا بڊو هلي پيو ڪجهه نه ٿيندو.“ يعني اٿندي، ويهندي اردو گاني ”مُني بدنام هوئي“ وانگر بڊو بدنام هوندو هو. حالانڪ لفظ بڊو مهينو نه هوندي به سڄو سال ٻولي ۾ ڳالهه ٻولهه طور، عقل جي اشاري طور، استعمال ٿيندو هو ته ”بڊو آهي.“ معنيٰ ته پئسو ڏوڪڙ نه آهي.

خوابن جي تعبير

خوابن جي تعبير

(طنز ۽ مزاح)

ھمير گاد

خوابن جي تعبير ٻڌائڻ وارو بابا، پڙھندڙن کي درخواست ٿو ڪري ته؛ جيئن ئي اوهان کي ڪو ئي خواب اچي ته اهو مهرباني ڪري وٽس جمع ڪرايو. بلڪ ڏسڻ کان پهريان ئي اهو خواب کيس موڪلي ڇڏيو. ائڊريس، خوابن جي تعبير ٻڌائڻ کان پوءِ، ٻڌائي ويندي.

جناب الف عين لکي ٿو:

خواب: مان خواب ۾ ڏسان ٿو هڪ ٿلهو جِن منهنجي کٽ جي ڀرسان بيٺو آھي. مون کي ٻانهن کان لوڏي چئي ٿو؛ اُٿ! پنهنجي جنازي جي نماز پڙھ. مان شرڪ ڀري يڪدم اٿان ٿو.

مهرباني ڪري مون کي ان ڀوائتي خواب جي تعبير ٻڌايو.

نيوٽن جي لکڻ کان رھجي ويل ست قانون

نيوٽن جي لکڻ کان رھجي ويل ست قانون

۱. منتظر قطارن جو قانون:

جيڪڏهن ڪنهن جاءِ تي هڪ کان وڌيڪ قطارون آهن، ان صورتحال ۾ توهان هڪ قطار ڇڏي ٻي قطار ۾ وڃي بيهو ته پهرين قطار تيزيءَ سان هلڻ شروع ٿي ويندي آهي.

۲. مڪينڪي قانون:

ڪنهن مشين جي مرمت ڪندي جڏهن توهان جا هٿ تيل سا گريس سان ڀرجي وڃن ته اچانڪ توهان کي نڪري فوري خارش ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي.

جيستائين سَسُ ۾ ساهه آھي، تيستائين سسيءَ ۾ ساهه ناهي

جيستائين سَسُ ۾ ساهه آھي،

تيستائين سسيءَ ۾ ساهه ناهي.

درياھ خان شنباڻي

اسان ڪيترن ماڻهن کي زال جي امان يعني سس کي “امان” چوندي ته ٻڌو آھي پر زال کي مڙس جي امان يعني “سس” کي امان ڪڏھن به نه چوندي ٻڌو هوندو. هوءَ کيس “ڪُراڙي يا پوڙھي” چوندي آھي. ماءُ جي پيرن هيٺيان جنت آھي تڏھن ته شايد انهن پيرن کي شادي شده ماڻھو چمڻ ته ٺھيو پر سرديءَ گرميءَ ۾ چپل به آڻي ناهن ڏيندا. اها ڳالهه ياد رکو ته ماءُ جي پيرن هيٺيان ڀلي جنت هجي، پر سس جي پيرن هيٺيان وري اوهان جي زال جي جنت آھي ۽ ان جنت کي حاصل ڪرڻ لاءِ هوءَ ڪجهه به ڪري سگهي ٿي، جڏهن ته اوهان پنهنجي جنت لاءِ ڪجهه به نه ڪري سگهندا آھيو.

تقدير، عشق ۽ طمع

تقدير، عشق ۽ طمع

ڊاڪٽر نواز علي شوق

لقمان حڪيم وٽ عقل آيو. کانئس پڇيائين؛ ”تون ڪير آهين، ڪٿي رهندو آهين“؟

هن جواب ڏنو؛ ”مان عقل آهيان، انسان جي مٿي ۾ رهندو آهيان.“

پوءِ وٽس شرم آيو. ان کان پڇيائين؛ ”تون ڪير آهين، ڪٿي رهندو آهين“؟

هن جواب ڏنو؛ ”مان شرم آهيان ۽ اکين ۾ رهندو آهيان.“

وري وٽس محبت آئي. ان کان پڇيائين؛ ”تون ڪير آهين، ڪٿي رهندي آهين“؟

هن جواب ڏنو؛ ”مان محبت آهيان، انسان جي دل ۾ رهندي آهيان.“

پوءِ وري وٽس تقدير آئي. ان کان پڇيائين؛ ”تون ڪير آهين، ڪٿي رهندي آهين“؟

ناڪام شاعره جو انٽرويو - ھمير گاد

ناڪام شاعره جو انٽرويو

(مزاحيه)

ھمير گاد

صحافي: پنهنجو تعارف ڪرايو.؟

ناڪام شاعره: منهنجو نالو وليمه، ادبي نالو ناڪام شاعره، منهنجي تعليم اي ايم(AM) سنڌي ادب، پي ايم (PM) اردو ادب.

صحافي: ادب ڏانهن اوهان جو لاڙو ڪيئن ٿيو.؟

ناڪام شاعره: ننڍي هوندي کان ئي لکڻ جو شوق هو اسڪول جي امتحاني ڪاپي تي ڪنهن سوال جو جواب نه ايندو هو ته فلم جو ڪو گانو جيڪو سڄو ياد هوندو هو اهو لکي ايندي هيس ۽ ماشاءَ الله سان مارڪون به سڀ کان گهڻيون ان جواب تي ئي ملنديون هيون.

ڏٻرا ۽ عاليشان گڏھ - دريا خان شنباڻي

ڏٻرا ۽ عاليشان گڏھ

دريا خان شنباڻي

اسان کي پرائمريءَ ۾ پڙھائيندڙ استاد، ناراض ٿيڻ پڄاڻان، چوندو هو؛ “ڇورا! صفا ڪو گڏهه جو دماغ اٿئي!”

اهو جملو مڊل، هاءِ اسڪول، ڪاليج، يونيورسٽي ۽ ان کانپوءِ واري زندگيءَ ۾ به سڌي يا اڻسڌي طرح پيڇو ڪندو رهيو. مثال طور؛ يونيورسٽيءَ ۾ پڙھائيندڙ ميڊم ذڪيه چوندي هئي؛ “صفا ڪو سادو آھين!” اسان سمجهي ويندا هئاسين ته ميڊم جي چوڻ جو مقصد ڇا آهي؟

فيس بڪ جا رنگ - ھمير گاد

فيس بڪ جا رنگ

ھمير گاد

هڪ ڀيري ڪنهن دوست چيو؛ ”اسان وٽ، سڀ کان ڪامياب اداڪار، صرف سياست ۾ آھن ۽ اداڪاري ڪرڻ جو گهڻو معاوضو به سياست ۾ ملندو آھي.“

۽ مون ان کي جواب ۾ چيو؛ ”جيڪڏهن تو کي بهترين ڊراما ڏسڻا آھن ته ٽي وي بند ڪري، فيس بڪ کولي ڏس! ماشاءَ الله سان تو کي ايترا ڊراما ڏسڻ لاءِ ملندا جو تون خود حيران ٿي ويندين.“

وڏو ليکڪ - همير گاد

وڏو ليکڪ

(طنز ۽ مزاح)

همير گاد

ڪنهن نقاد، هڪ ڪتاب جي باري ۾ لکيو هو؛ ”هي ڪتاب، انهن ماڻھن کي پسند ايندو، جن کي اهڙا ڪتاب پسند هوندا آھن.“ ائين ئي وڏو ليکڪ، انهن ماڻھن کي پسند آ، جن کي اهڙا ماڻھو وڻندا آھن.

وڏو ليکڪ، ڪنهن به تعارف جو محتاج ناهي.

وڏو ليکڪ، ان جي ڪري آ، ڇو جو هو پاڻ کي ئي صرف وڏو ۽ ٻين کي ننڍو ۽ ھوائي ليکڪ سمجهندو آ.

پاڻ کي هميشه ڏاهو ۽ اعليٰ، ٻين کي بيوقوف ۽ پاڻ کان ھميشه گهٽ سمجهندو آ.