غربت جا رنگ - عبدالعزيز چنڊ

غربت جا رنگ

عبدالعزيز چنڊ

جتي ڪٿي چڱا مٺا هوندا آهن. اميرن ۾ به ڀلا ۽ معتبر ماڻهو ٿي گذريا آهن ۽ اڄ به آهن، اُهي خدا ترس، خلق کي فائدو پهچائڻ وارا ۽ چڱائي ڪرڻ وارا هوندا آهن. امير ڇاڪاڻ ته طاقت جو Symbol هوندا آهن، انهيءَ ڪري طاقت جي صحيح يا غلط استعمال ڪرڻ ڪري، چڱايون يا خرابيون پيدا ٿينديون آهن. طاقت يا اميريءَ جو پنهنجو مزاج يا نشو ٿيندو آهي. جيئن مست درياهه، پنهنجين موجن ذريعي، زمين سيراب به ڪندو آهي ۽ ستياناس به ڪندو آهي، تيئن امير ۽ طاقتور انسان جي هر حرڪت، فائدو ۽ نقصان به اهڙو ئي پيدا ڪندي آهي.

جهنگ جو ننگ ۽ بيضن جا چور - خالد ڪنڀار

جهنگ جو ننگ ۽ بيضن جا چور

خالد ڪنڀار

جهنگ جي ماڻهن جا ڪي ڪي ڪم وري اهڙا اونڌا آهن، جو ماڻهو پنهنجي منهن ويٺو ڏند ڪرٽيندو ته هي ڪن ڇا ٿا؟ پنهنجي منهن ويٺو وڦلندو آڏيون ابتيون هڻندو ته.. جهنگ جو خيال ڪو نه اٿن، سو ننگ جي حيا وري ڌوڙ ڪندا. پر جهنگ ۾ جيڪا چوس پئجي وئي سا پئجي وئي. پوءِ عادت آهي عضوو، سا تا حيات رهندي. هزار حيلا بهانا ڪريو، حرام جو پنهنجي عادت کڻي ڇڏين. جهنگ جي اڪابرن جو عقل به بي اثر ٿيو وڃي. اهي اونڌا ڪم آهن. وڻ ٽڻ جو ذيان، پکي پکڻ ۽ جانور جو شڪار، ڪنهن جهنگ جي پسوءَ تي ڪهل کائڻ بنا ظلم ڪرڻ، اهي جهنگ ۾ اونڌا ڪم ڪندڙ سڏجن ئي شڪاري ٿا. ٻيون ڳالهيون ته رهيون پرتي، پر هرڻن جي ٻچن کي روڙيو کڻي رڇ ۾ هڻن. پر وڏو پاپ ته اهو ٿا ڪن جو ڊيل جي بيضن ۽ ٻچن تان به ٽارو نٿا ڪن. پوءِ ڊيلن جي وڻن ۾ ڪيهو ڪيهه ٿي هجي. ڊيلون ۽ مور، جيڪي نانگ جا جهنگ ۾ سڀ کان وڏا ويري آهن، جي ڀلا ڪنهن نانگ جي ڊيل يا مور تي نگاهه پئي ته روڙ ڪڍي وڃي ڪنهن وڻ ٻوٽي ۾ پناهه وٺندو. جي ڪو وڻ ٻوٽو ويجهو نه هوندس ته روڙ ڪري ويندو ٻر ۾.. پوءِ ٻِر ڪنهن جو به هجي. ڪوئي جو هجي ڳوهه جو هجي، نانگ ڍري وڃي پناهه وٺندو. جي ڪنهن ڀيڻي ڀيڙو نه ٿيو ته مور روڙي اچي رسندو، پوءِ چنهنب سان جهليندو پڇ مان ۽ اڏامندو مٿي، جيترو مور مٿي اڏي سگهي ٿو، اوترو اڏامي اتان نانگ کي چهنب مان ڪڍندو ۽ نانگ اچي پٽ تي ڦهڪو ڪندو. نانگ ڌڪ کائي سهمون ٿئي، تيستائين وري جهٽ ڏئي اڏامندو مٿي، ائين ٻه ٽي ڌڪ ڏنائين ته نانگ جي حياتي پوري. اهو جي هڪڙو مور هوندو ته، جي هوندا ٻه ته هڪڙو ڇڏيندو ٻيو کڻندو، بس نانگ ٽن چئن ڌڪن ۾ پورو. انهيءَ نانگ جي ماري، مور لئه شڪاري شتاب آهي. مور پاڻ ته شڪاريءَ جي وجهه ۾ نٿو اچي، ٻيو شڪاري به مور ۽ ڊيل کان انهيءَ ڪري ٿو پاسو ڪري، جو جهليندي ئي مور جي دل ٽٽي پوي ٿي ۽ اتي ئي مريو وڃِي. سو وڏو مور ۽ ڊيل، شڪاريءَ جي ڪم جا ناهن.  شڪاريءَ جو سچو شڪار مور جا ٻچا ۽ بيضا هوندا آهن.

تترن جو شڪار ۽ خفتين جا گُر - خالد ڪنڀار

تترن جو شڪار ۽ خفتين جا گُر

خالد ڪنڀار

تترن Partridge جي پنهنجي جوءِ هوندي آهي. تتر پنهنجي جوءِ ڪڏهن به ڪو نه ڇڏيندو. ڪيڏانهن به وڃي پر ڦري گهري وري ايندو پنهنجي جوءِ ۾. انهي جوءِ ۾ تتر جوڙي ۾ رهندو آهي. ڪڏهن به هيڪلو نر يا مادي ڪٿي ڪو نه هوندي. جي ڀلا نر ڪنهن شڪاري هٿان جهلجي ويو ته مادي وري ٻئي نر جي ڳولا ڪندي، جوءِ جوءِ ڦرندي ۽ ڳوليندي. پوءِ جنهن نر جي مادي جهلجي وئي هوندي، اهو به اڪيلو هوندو ته سامهون ٻوليندو. ايئن وري جوڙي ٿي ويندا ۽ وڃي تتري واري يا تتر واري جوءِ جهليندا. انهي ئي جوءِ واري ڳالھ جو شڪاري پورو پورو فائدو وٺندا آهن. نه ته تتر ڪو جهل ڏي! پر تتر جڏهن به جوءِ ۾ ڪنهن نولي تتر جي ٻولي ٻڌندو آهي ته نه رڳو هن جي سامهون ٻوليندو آهي، پر انهيءَ ٻوليندڙ تتر سان وڙهڻ لاءِ جهٽ ۾ اچي پڄندو. تتر ئي ٻي تتر جي ٻولي سڃاڻي ٿو. ماڻهو جي وس جي ڳالھ ڪونهي. ماڻهوءَ لاءِ سڀئي تتر هڪجهڙا ۽ سڀني تترن جون ٻوليون به هڪجهڙيون. پر هڪڙي ڳالھ آهي جيڪي خفتي آهن اهي پنهنجي تترن جي ٻولي پنجن ڪوهن تي به سڃاڻي ويندا ته اهو منهنجو تتر پيو ٻولي. ڇو جو خفتي ته پنهنجي تتر کي هٿن سان پالي وڏو ڪن ٿا. انهن لاءِ ٻولي سڃاڻڻ ته ڪو مسئلو ئي ناهي ۽ شڪاري گهڻو ڪري تتر سان ئي تترن کي ڦاسائيندا آهن. بس گهڻو ڪري تتر ئي تتر کي مارائي ٿو. ڦاسرائي تتر ٿو ۽ ڦاسائي شڪاري ٿو. تترن جي شڪاري جو شڪار گهڻو تڻو آهي ئي تتر سان. جيڪڏهن هن وٽ تتر آهي ته  هو شڪار ڪري سگهي ٿو نه ته ويٺو سيم ۾ پير اهاڙي پوءِ جيڪو بخت. ڇو جو شڪار آهي ئي بيڪار. جي لڳي ته جهٽ ۾ جهولي ڀري اچي، جي نه لڳي ته سڄو ڏينهن ويٺو، سڃي سيم هڻي، پر حرام جي ڪو جهٽ لڳيس. تتر جو شڪار تتر کانسواءِ ڪري ئي نٿو سگهجي پر جي ڪير تتر کانسواءِ تتر جو شڪار ڪري ٿو ته اهو ايترو سولو ڪونهي. تتر کانسوءِ تتر جو شڪار ڪرڻ انتهائي ڏکيو آهي. جيڪي شڪاري تتر کانسوءِ تتر جو شڪار ڪن ٿا، انهي جا به گهڻا ئي طريقا آهن. پوءِ جهڙو وڻي اهو طريقو استعمال ڪري.

ڇلامرون - زوفين ابراهيم - ڊاڪٽر علي مرتضيٰ ڌاريجو

ڇلامرون

زوفين ابراهيم/ ڊاڪٽر علي مرتضيٰ ڌاريجو

ڪيترن سالن جي ڳالهه آهي ته جڏهن ميڊيا رستي خبر پيم ته حيدرآباد جي چڙيا گهر ۾ هڪ عجيب بلا پڪڙي رکي وئي آهي. جيئن ته بلا جو ڪو فوٽو ڏنل نه هيو، ان سبب بلا کي ڏسڻ جو تجسس وڌندو رهيو. نيٺ هڪ ڏينهن اها بلا ڏسڻ لاءِ چڙيا گهر ويس. ڏسي پريشان ٿيس ته اها بلا ٻيو ڪجهه نه پر سنڌ جو ڪنهن دور ۾ هڪ عام ٿيندڙ جانور هيو، جنهن کي ڏسڻ لاءِ مون سميت ڪيترا ماڻهو اتي پهتل هيا. ان بلا کي سنڌيءَ ۾ ڇلامرون ته انگريزيءَ ۾ پينگولن (Pangolin) يا اسپائني اينٽ ايٽر (Spiny ant eater) سڏجي ٿو. بدقسمتيءَ سان اها بلا خون ٿيڻ کان بچي وئي هئي نه ته اسان وٽ اهڙن قسمن جي جانورن کي ٿڏي تي ماري ختم ڪيو ويندو آهي. بلڪل ايئن جيئن ڪجهه ڏينهن اڳم رهڙڪيءَ ويجهو ڳوٺاڻن ٻلهڻ کي پاڻيءَ جي بلا سمجهي لٺيون هڻي ماري ڇڏيو.

ھرڻ جو شڪار ۽ شونق - خالد ڪنڀار

ھرڻ جو شڪار ۽ شونق

خالد ڪنڀار

واريءَ وارن دڙن ۾، هڪڙي شڪاريءَ لئه، هرڻ جو پير سڃاڻڻ، ايترو اولو به ڪونهي. جيڪڏهن هو شڪاري آهي ته هزار رڍ ۽ هزار ٻڪريءَ جي پيرن مان، هرڻ جو پير ڪڍي ڏيندو؛ هي آهي هرڻ جو پير! جيڪڏهن ڪنهن شڪاري ڪو هرڻ اڳئين ڏينهن ڊوڙايو هجي ۽ انهيءَ هرڻ ڪنهن به هيلي بهاني سان وجهه نه ڏنو هجي ۽ ڀڄي ويو هجي. ٻئي ڏينهن انهي ئي هرڻ جو پير جيڪڏهن ڪو شڪاري پنجاھ هرڻن جي پير سان ڏسندو ته به ڌڪ سان سڃاڻي وٺندو ته جيڪو هرڻ ڪالهه مون ڀڄايو هو، انهيءَ جو پير هيءُ آهي. جيڪڏهن شڪاريءَ ھرڻ ڊوڙايو ته ڊوڙندڙ هرڻ جو پير، اگر هن پنج مهينن کانپوءِ ڏٺو ته به سڃاڻي ويندو. هڪڙي هرڻ ۽ ٻئي هرڻ جي پير ۾ به اهو وار جيترو فرق هوندو آهي، جيئن هر جانور جي پير ۾ فرق هوندو آهي. گهڻا شڪاري واريءَ تي هرڻ جو پير ڏسي اهو به ٻڌائي ڏيندا ته؛ اهو پير ڪيترو پراڻو آهي. هرڻي جو پير هونئن به رڍ ٻڪري جي پير جهڙو ئي هوندو آهي. بس ٿورو فرق هوندو آهي، جيڪو هر ڪو لکي به ڪو نه سگهندو. اڳيان ٿورڙيون چنهبڙيون هونديون. اهو صرف ۽ صرف شڪاري ئي سڃاڻي سگهي ٿو. وڏي اسر جو اٿي، هرڻ جا پير اُهاڙيندڙ شڪاري، هرڻ جي پيرن جي اُهاڙڻ واري خفت ۾ پيا ويندا آهن. هنن جو سمورو خيال هرڻ جي پير واري نشان تي هوندو آهي. انهيءَ وچ ۾ هنن کي لٿي اڀرئي جي ڪا سڌ ئي ڪو نه هوندي آهي. بس مُنهن انڌاري ۾، ڪڏهن ڪنهن ڀٽ تي ڪڏهن ڪنهن ڀٽ تي. ڪا وسندي ته قسمت سان نصيب ۾ هوندي ته هوندي. رات ٽڪڻ لئه نه ته سيڌو، سامان ۽ سانداري پاڻيءَ جي ڪلهن تي. اهي هرڻن جا پير اهاڙڻ ڪوهن جا ڪوھ پنڌ، هرڻ جا پير اهاڙڻ لئه چاڙهيڪو ڏبو آهي. چاڙهيڪو ايئن هوندو آهي جو هڪڙي ڀٽ تان چڙهندي، سامهين ڀٽ کي نظر ۾ رکڻو آهي. جيئن هن ڀٽ تان چڙهبو وڃبو، سامهين ڀٽ کي نظر ۾ رکبو وڃي ٽو نڪ تي چڙهبو. ايستائين ٻنهي ڀٽن ۽ ڏهرن کي هڪڙي ڀٽ چڙهڻ سان اک مان ڪڍي وڃبو. هرڻ جي شڪار ۽ پير اهاڙڻ لئه، گهٽ ۾ گهٽ، نه تڏهن به ٻه ڄڻا لازمي آهن. هڪڙو سامان کڻندو، ٻيو اهاڙ ڏيندو ويندو، جنهن کي بندوق وارو چئبو آهي. سامان پاڻي کڻڻ وارو به پڪو پيري هجڻ کپي. اهو به پير اهاڙيندو ويندو. ڪڏهن ڪڏهن ايئن ٿيندو آهي جو سامان يعني پاڻيءَ وارو پوئتي رهجي ويندو ۽ بندوق وارو اڳتي نڪري ويندو آهي. بس اهڙي آهي هرڻ جي شڪار ۽ پير اهاڙڻ جي چوس جو ساٿي ئي ٽٽيو وڃي ته به چوس ۾ پيو وڃبو. بندوق وارو اشارو ڪندو ويهي رهه ته ويهي رهندو. جي چوندو هل ته هلندو. بس شڪارين جي سموري ڳالهه ٻولهه اشارن ۾ ٿيندي آهي. ڪڏهن ڪڏهن پير تي ٻه ڄڻا هوندا آهن. هڪڙي پڪي عمر جي شڪاري چيو؛ بس انهي شوق کي ڪيئن ٻڌايان ته شڪار جي شوق ۾ آهي ڇا؟ 

اوٺاري، اٺ ۽ اٺيون - خالد ڪنڀار

اوٺاري، اٺ ۽ اٺيون

خالد ڪنڀار

جي ڀلا اُٺِ، مينهن ساريو ته ڪنهن به وڻ جي ڇانءَ ۾ ڪو نه وهندي. بس رڳو جهير ڪري منهن ڪندي ڪاڇيل ۽ انهي ئي آڙنگائو ڏينهن جو ڪاڙهي تتي جو وچ پڌر تي ويهي رهندي پوءِ هزار حيلا ڪر ڀلين لاڻون وڍي اچي اڳيان رکينس پر ڪک به منهن ۾ حرام جي وجهي، پگهر پيو وهندس ۽ ويٺي هوندي ڀلين اڃي بکي کي ڏينهن لهي وڃي پر ٻيو ٿيو خير ۽ جي ڪئين هورو ۽ ام ٿيس ته ڀلين ٻٽيهو رڻ وچيان هجي پر ڇڪ وڌئين ته وس ڪندي ته رات وچ ۾ رسان پر جي ڀلا رات وچ ۾ نه به رسي ته به هوري آيل اٺ وجهه مليو ڪٿان ڪا زرو ويڇي ملي ته رڻ اڪري به اچي انهي سيم جا وڻ چرندي. چون ٿا؛ اٺ بي پتي ذات آهي. پر انهي بي پتي ذات جو جيڪو پنهنجي سيم سان عشق آهي، انهيءَ جي ڳالهه کڻي ڇڏ. سنڌ ۾ اٺ ڪٿي به ڍاٽڻ هجي پر جي کنوڻ جو چمڪو اکين ڏٺائين ته رات جي پيٽ ۾ اچي ڀٽ چڙهندي. هاڻ ڏس ٻيلي اٺ ۽ ماڻهو جي عمر جي ڪهڙي خبر؟ اهو ڪئين چئجي ته ٻيلي اٺ جي عمر وڌ ۾ وڌ هيتري ٿيندي پر هڪڙي ڳالهه آهي؛ اٺ ڪيتري به پوڙهي هجي ڀلين هلڻ کان لاچار هجي ۽ اکين سان انڌي ٿي وئي هجي پر ڪن جيسين ٻوڙا نٿا ٿين تيسين پئي ويامندي. اٺ پنڌرنهن کان ويهه پيٽ پئي ويامندي. سو يار اٺين جون ڳالهيون ٿو ڪرين نه ته اٺ ۽ پٽ ته ڪاري رات جو به ڪم جا. جي هجي اٺ اڱڻ ۾ ٻڌل ۽ ڪاري رات جو به جهيڪاري ٻڙهو ڪري ويٺين پوئين چونڪ ۾ ڪنهن نه ڪنهن ڀيڻين ضرور رسائڻ ۾ وسان ڪو نه گهٽائيندو. ۽ جي پنهنجي پيٽ جو پٽ هوندو ۽ ڪاري رات جو به اٿاري جي ڪيڏانهن روانو ڪيو ته ورندي ڪو نه ڏيندو ته ٻيلي هئين يا هون.

ڪتن جو خفت ۽ خفتين جا گُر - خالد ڪنڀار

ڪتن جو خفت ۽ خفتين جا گُر!

خالد ڪنڀار

خفتي ته خفتي آهي، انهن جي نگاھ ئي ڪتي جي حرڪتن تي هوندي آهي. سو خفتين جو اهو خيال آهي ته هلندي ويڙھ ۾ ڪتو ٻڌائي ڇڏيندو آھي ۽ ھلندي ويڙھ ۾ ئي خفتي سمجهي ويندو آهي ته هن جو ڪتو ويڙھ ھارائي رھيو آھي. ھلندي ويڙھ ۾ ڪتو پنهنجو مٿي ٿيل پڇ آهستي آهستي هيٺ ڪرڻ شروع ڪندو آهي. خفتي، انهيءَ ڪتي جي پڇ هيٺ ڪرڻ مان ئي سمجهي ويندو آهي. هائو ٻيلي هاڻ ڪتي ۾ جهلو ڪونهي. آءِ ڪ آءِ ڪتو هارائي ئي هارائي. خفتين جو خيال آهي ته؛ وڙهڻ مهل ڪتي جو پڇ مٿي هجڻ کپي. ڀاڙئي ڪتي جي نشاني ئي اها آهي ته هو ويڙھ ۾ لهندي ئي، پڇ ٻنهي ٽنگين جي وچان هڻندو آهي. ٻي نشاني ڪتو هلندي ويڙھ ۾ ڏندي ڏيندو. ڪتي ڏندي ڏني يا رڳو ڀونڪيو ته امين چوندو؛ جهليو. بس امين انهيءَ ڪتي جي هارائڻ جو اعلان ڪري ڇڏيندو. بس ڪتي جي هار جيت جو فيصلو ڪتي جي ڏندي ڏيڻ تي آهي. هڪڙي دفعي ميل ۾ ڪتو هارائي ويو ته خفتي انهيءَ کي وري ڪڏهن ميل ۾ ڪو نه لاهيندو. انهيءَ هارايل ڪتي تي خفتي مرندي مري وڃي پر ڀروسو ڪو نه ڪندو. هارايل ڪتو عادي ٿي ويندو آهي. هو ڪڏهن به ميل مان ڀڄي سگهي ٿو. جيڪڏهن ڪو ڪتو ڏندي نٿو ڏي پر بي ستو ٿي ڪري ٿو پوي ته امين ڪيرائيندڙ ڪتي کي پرتي ڪندو آهي. انهيءَ دوران جي بي ستو ٿي ڪريل ڪتو وري ست ساري انهيءَ ڪتي سان وڙهڻ اچي ٿو ته وري ويڙھ شروع ٿي ويندي. هونئن چون ٿا ته؛ ڏندي ڏيڻ بنا، ڪتو بي ستو ٿي ڪري ٿو. انهيءَ ۾ ڪتي جو ڏوھ ناهي، ڌڻيءَ جو ڏوه آهي. هن ڪتي جي چاڪري ناهي ڪئي.