سنڌ ۾ مِينهنَ جو سُواگت ۽ دراوڙي سڀيتا جون دريافت ٿيل ڪجهه ڪڙيون - سنگرام

سنڌ ۾ مِينهنَ جو سُواگت ۽ دراوڙي سڀيتا جون دريافت ٿيل ڪجهه ڪڙيون

سنگرام

تازو ئي ”خط: ٻن اديبن جا“ نالي ڪتاب پڙهيم، جيڪو بيحد پسند آيو. ڪتاب ۾ سائين محمد ابراهيم جويي ۽ عبدالقادر جوڻيجي صاحب جا هڪٻئي ڏانهن لکيل خط بيحد معياري ۽ علمي ۽ ادبي لحاظ کان، هڪ بي مثال ادبي خزانو آهن. اُن ڪتاب ۾ شامل ڪيل هڪ خط ۾ سائين جويو صاحب جوڻيجي صاحب کي لکي ٿو:

”.... مِينهن کي آڻڻ لاءِ هندو توڻي مسلمان اتي ٿر ۾ ڪهڙا سنؤڻ ساٺ ۽ پوڄا پاٺ ڪن ٿا. ناچ ڪَن ٿا، گيت ڳائين ٿا ۽ ٻيا ڪهڙا جتن ٿا ڪن؟ هڪڙي اِها ڳالهه، ۽ ٻِي ڳالهه ته مِينهن پون ٿا، تڏهن هُو ڪهڙيون خوشيون ۽ ڪهڙا گيت ڳائين ٿا، سنؤڻ ساٺ ۽ پوڄا پاٺ ڪن ٿا....“

پاٻوڙا پوشاڪ - انجنيئر عبدالوھاب سھتو

پاٻوڙا پوشاڪ

انجنيئر عبدالوھاب سھتو

شاھ لطيف جو ھڪ مشھور بيت آھي؛

گند جنين جي گوڏ ۾، پاٻوڙا پوشاڪ،

اڄ انھن جي اوطاق، راءِ ريجھي آيو.

پاٻوڙا پوشاڪ منجھان مراد ڇا آھي؟

ڪن ماڻھن ڇا، اڪثريت جو رايو آھي ته ان منجھان مراد پٻڻ جا پن پٽي، اگھڙ ڍڪڻ آھي.

جڏھن ته ان مان مراد، راقم جي نظر ۾، ھيٺينءَ طرح آھي.

پاٻوڙا مان مراد؛ پا-ٻوڙا يا پا-ٻوڙو آھي. جنھن ۾ پا جو مطلب پاءُ يا پير آھي. جيئن پا-پوش نگر، منجھان مراد پيرن ڍڪائڻ وارن جو ڳوٺ آھي يعني موچين جي بستي.

اھڙيءَ طرح وري، ٻوڙو؛ مان مراد ٻڙو يا ٻڏل آھي.

ھاڻي پاٻوڙا مان مراد ٿي اھي ماڻھو، جن جي پوشاڪ پيرن وٽ ٻڏل ھجي.

اڪثر ڏٺو ويو آھي ته پيرن وٽ پوشاڪ، ھيٺ ڄاڻايل ڪسب ڪرڻ وارن ماڻھن جي، ٻڏل ھوندي آھي؟

1.      سارين ۾ رونبو ڪندڙ؛ ھاري ناري.

2.      پاڻيءَ اندر بيھي ٿاڦي تي ڪپڙو سٽيندڙ؛ ڌوٻي يا کٽي.

3.      پاڻيءَ اندر بيھي ڏڦي سان مڇي ماريندڙ؛ ماڇي يا مھاڻا.

4.      جاين کي گاري سان اوساري ڪندڙ يا ليپي واسطي بھ جو گارو ڪندڙ؛ اوستا يا مزدور. وغيرھ

اھي ڏيھاڙي آڻين ۽ چاڙھين وارا غريب مارو ماڻھو آھن. جن واسطي ڀٽائيءَ ھڪڙو ئي محاورو استعمال ڪيو آھي.

باقي رھي ڳالھ پٻڻ جا پن پٽي پوشاڪ ڪرڻ جي، سا ته نه اڄ ۽ نه وري شاھ ڀٽائيءَ جي دور ۾ ئي ڪير پائيندو ھيو. تنھنڪري اھو تصور ئي اجايو ٿو نظر اچي. 

ڀاڻ جا خالي ڪٽا - مٺل جسڪاڻي

ڀاڻ جا خالي ڪٽا

سيڙپ، محنت ۽ مهارت ٿوري، ججهي بچت

مٺل جسڪاڻي

روزگار اڄ جو اهم مسئلو آهي! شايد ئي ڪو اهڙو گهر هجي، جنهن ۾ ڪو بي روزگار نه هجي! اهڙي ماحول ۾، ضرورت ايجاد جي ماءُ آهي. ضرورتن ئي سائنسدان ۽ محقق پيدا ڪيا آهن. ضرورتن ئي ماڻهن کي ماڻهپي مان ڪڍيو آهي. اهڙي ماحول، اهڙين حالتن ۾، آئون ڪنهن سٺي روزگار جي تجويز ته نه پيو ڏئي سگهان. ”جتي وڻ ناهي، اتي ڪانڊيرو به درخت“ مثل، جتي ذريعا نه هجن، جتي سيڙپ لاءِ رقم نه هجي، جتي هنر جي کوٽ هجي، اتي ڇا ڇا ممڪن آهي، انهن گهڻن پهلوئن تي به ڪا خاص معلومات مهيا ڪرڻ، هن وقت منهنجو موضوع نه آهي. ان هوندي به، منهنجي ڪوشش آهي ته پڙهندڙن کي بظاهر انتهائي غير اهم پر، پنهنجي جاءِ تي تمام ٿوري سيڙپ، ٿوري محنت، ٿورو هنر گهرندڙ اهڙي ڪاروبار ڏانهن ڌيان ڇڪايان. ان جا مختلف رخ پيش ڪرڻ جي ڪوشش ڪريان، جنهن جي نتيجي ۾، جيڪڏهن ٿورو به عقل سوايو استعمال ڪيو ويندو، ته منهنجي خيال ۾ ججهي بچت متوقع آهي.

پر-وس پکي اوپرو - نصير سومرو

پر-وس پکي اوپرو

نصير سومرو

پکي اڏامڻ جو استعارو آهي، هڪڙا پکي آکيرن ۾ بسيرو ڪندا، ٻيا سفر ڪندا آهن. پکي، پکي آهن، مرغ پکي لاءِ استعمال ٿيندڙ اصطلاح آهي ۽ کائڻ ۾ لذيذ ٿئي ٿو. گهڻي ڀاڱي مرغ ڪڪڙ لاءِ ڪتب اچي ٿو. جڏهن ته ڪهڙي به پکي کي مرغ چئبو آهي. شتر مرغ (اٺ پکي) ڪڪڙ وانگر اڏامندو نه آهي. حياتيات جي شعبي ۾ انسان، جانور، پکي ۽ جيت جڻا ۽ آبي جيوت جو وسيع جهان اچي وڃي ٿو. آبهوا جي موافقت ۾ ئي پکي ۽ جانور پنهنجو وجود بچائي سگهندا آهن. هي جياپو آهي جياپي خاطر پکي سياري جي مند ۾ سائبيريا، منگوليا، يورپ ۽ ڄمون ڪشمير مان لڏپلاڻ ڪري سنڌ ۾ ايندا آهن. ناهموار حالتن ۾ جيئن پکي سنڌو ماٿري جي ميدانن ۽ آبي ذخيرن ۾ اچي بسيرو ڪندا آهن، تيئن اترين ۽ اولهندي جي پري پري علائقن مان پناهگير، مسافر، ڀڳوڙا صدين کان هت ايندا رهيا آهن، ماڻهن ۽ پکين ۾ لڏپلاڻ جي جبلت جو قدر هڪجهڙو آهي.

مَنَ گهُري مُشتاق سَان - آدرش

مَنَ گهُري مُشتاق سَان

آدرش

***

ادب ۾ ڏکئي ۾ ڏکيو فن مزاح لکڻ آهي. اهڙو مزاح جنهن ۾ انسان جا احساس اهڙي نموني سرجيل هجن، جنهن ۾ سچ هجي ۽ اهڙو مزاح هجي جو ماڻهو مرڪي پئي. ترڪيءَ جي چوڻيءَ وانگر ”ڀوڳ ۽ سچ ٻڌائي رهيو آهين.“

سنڌي ادب ۾ ”ڪروڙ پتي“ مزاحيه ادب لکندڙ اهو ليکڪ آهي، جنهن مزاح جو بنياد رکيو. علي احمد بروهي صاحب سٺو مزاحيه ادب لکيو. هو تقرير جو به بادشاھ هو ۽ پيو وندرائيندو هو. هن جو وڏو ڀوڳ هڪ غير سنڌي فاشسٽ تنظيم ۾ شموليت به هيو.

حليم بروهي صاحب جو مزاحيه ادب ۾ اوچو مقام آهي. شخصي حوالي سان به هو ارڏو ۽ سچو ماڻهو هو. امتياز ابڙو پڻ مزاح لکي پاڻ ۾ ملهايو، پر هن جي اسلوب تي اردو مزاحيه ليکڪ ڊاڪٽر يونس بٽ جو پاڇو آهي.

***

نه ڪي آگم اُڀ ۾، نه ڪڪر ڪارونڀار - ماڪن شاھ رضوي

نه ڪي آگم اُڀ ۾، نه ڪڪر ڪارونڀار!

اربع 22 اپريل 2015ع

ماڪن شاھ رضوي

ڇا ته اُهي محبوب ڏينهن هوندا هئا، جڏهن مينهن موڪون ٿي وسندا هئا. هونئن به سڄي سال ۾ مينهوڳيءَ جي سانوڻي مُند سُهاڳي رُت سڏبي آهي. صُبح جو سج اصل اُماڙي کڻي اُڀرندو هو ۽ پوءِ جيئن جيئن مٿي ايندو هو ته ڄڻ اُڀ مان ٽانڊا پيا وسندا هئا، پوءِ ڪنهن پپر ته ڪنهن بڙ جي ڇانوَ چڪاسي، وڻ ٽاريءَ تي ڳيرو گرميءَ کان گهٻرائجي گهو گهو ڪندو هو ته، ڪٿان پري کان تاڙو تنواريندو هو ۽ ٽپهريءَ کان ئي اُتر کان ڀريل ڀورا سليٽي ڪڪرن جا ڪارونڀار جُڙندا هئا. سج  وچين ڌاري پهتو ته اهي ڀريا بادل سُرمائي رنگ ۾ رنڱجي ويندا هئا، جنهن تي اڇي رنگ جا ننڍڙا ڪڪر ڊوڙندا، فطرت جي سونهن کي سوايو ڪرڻ لڳندا هئا ۽ اهڙي مست منظر ۾ ٻگهه پکين جو جوڙو جي انهن ڪڪرن سامهون اُڏامندي نظر آيو ته ڏاها چوندا هئا، بس اجهو ٿو مينهن اچي ۽ ٿيندو به ائين هو. اوچتو هوائن جا در کُلي پوندا هئا ۽ وڄ وراڪا ڏيندي ته گوڙ سان گڏ، وڏ ڦُڙي جي وسڪار شروع ٿيندي هئي، پوءِ اوهيرن پويان اوهيرا هوندا هئا. صُبح فجر ويل ڪي ساعتون مينهن ساهي ڏيندو ته ڀاڳيا چوندا هئا، ڏُهائي ويل ٿو ٽاري يعني مال جي ڏُهائي ڪري سگهبي هئي ۽ پوءِ وري اهي ئي اوهيرا، ڪڏهن ڪڏهن ته ٻه ٽي ڏينهن لڳاتار اُڀ تي جُهڙ ڇانيل رهندو، اهڙي حالت کي ”سَرلو“ چئبو هو.

سنڌ جي ڍَڳي گاڏي - ماڪن شاھ رضوي

سنڌ جي ڍَڳي گاڏي!

ماڪن شاھ رضوي

هن جِند جهڙي سنڌ جا اُهي ڏينهن به سارَ جي تار تي لُڏن ٿا، جن ڏينهن جي باکَ ڦُٽي ويل، ڳچ پنڌ پريان ڪچي رستي تان ويندڙ ڍڳي گاڏيءَ جي ٺڙ ٺڙ سان گڏ، جوٽيل ڍڳن جي ڳِچين ٻڌل چنگن جو آواز، ماڪَ ڀِنل موتئي جي سُرهاڻ جيئن ستن ننڊن مان به سُجاڳ ڪري ڇڏيندو هو ۽ پريان وري ڪا ڪوئل ڪُوڪ ڪري، ساجهر صُبح جو سَنهيو ڏيڻ سان گڏ وِڇوڙن جي وَر چَڙهيل دِلين کي رهڙي ويندي هُئي. اڃا ڪا بِنهه پراڻي ڳالهه ته ڪانهي، رُڳو ويهه پنجويهه ورهيه ئي گُذريا هُوندا، جن ۾ گهڻي تيزي سان مشينن زندگيءَ جي هر شُعبي تي قبضو ڪيو آهي. تن ڏينهن ۾ ٽريڪٽر به آيو هو ته صرف وڏن زميندارن وٽ. نه ٽرالي عام هُئي نه ٿريشر يا مني ٽرڪ شهزور، مزدا ۽ سوزوڪي پڪ اپ جي گهڻائي هُئي. تڏهن اهي ڀَٽارا ڍَڳا ۽ ڍڳي گاڏيون ئي پوکي راهي توڙي بار برادري جي ڪم لاءِ ڪتب ايندڙ هئا. موهن جي دڙي مان مليل رانديڪي ڍڳي گاڏيءَ جو شروع ٿيل هزارن سالن جو سفر کُٽو ته اڃا به ناهي. اها دَراوڙن جي جوڙيل ڍَڳي گاڏي اڄ به ڪٿي نه ڪٿي ڪنهن ڪچي رستي تي ڍَڳن ۾ جوٽيل هلندي رهي ٿي. پر اهو به ڪَڙو سچ آهي ته مشيني ماحول سنڌ جي ان ڍڳي گاڏيءَ کي بنهه محدود ڪري ڇڏيو آهي. چيٽ ڪَتيءَ جي فصلن جون جنسون جن ۾ چيٽ ۾ ڪڻڪ يا تُوريون ۽ ڪَتيءَ ۾ ڪپهه (ڦٽيون)، مِرچ، ڳُڙ، توڙي ساريون کرن کان شهر جي بازار تائين اڃا ڍڳي گاڏي پهچهائيندي رهي آهي. گهوڙي تي موڙ ٻڌي ويٺل گهوٽ سان گڏ هلندڙ ڄاڃين کي به اها ڍڳي گاڏي کڻي ڪنواريتن تائين پُهچائيندي رهي. اهو به ضرور آهي ته اُتر سنڌ جي ڍڳي گاڏي ۽ لاڙَ توڙي وچولي جي ڍڳي گاڏيءَ جي گهاڙيٽي ۾ فرق آهي ته پنجاب واري پاسي هلندڙ گاڏي هڪڙي ڍڳي يا سانَ پاڏي سان به ڇِڪي ويندي آهي پر جنهن ڍڳي گاڏيءَ جي سُونهن سَٽاءَ جي مشهوري مُلڪان مُلڪ آهي. اها لاڙ پٽ جي ڍڳي گاڏي آهي. ٻٻر، ٻير يا ٽالهيءَ جي وَڻَ جي ڪاٺيءَ مان بنهه سُهڻي ۽ مضبوط ڍڳي گاڏي ٺهندي رهي آهي. ضلعي ميرپورخاص جي شهر جهُڏي گدام جي ٺهيل گاڏي سڄي سنڌ ۾ مشهور، مضبوط ۽ وڻندڙ مڃي ويئي، جيڪا ٿهيم، شيدي ۽ پراڻا سيٽلر پنجابي واڍا ٺاهيندا هُئا.